Zdrowie :: Uważajmy na czerniaka!

W dniach 25-29 maja br. w całej Polsce obchodzony będzie po raz czwarty Tydzień Świadomości Czerniaka, który ma zachęcić do regularnych badań i przestrzegania podstawowych zasad profilaktyki.

Ambasadorami tegorocznej edycji kampanii zostali: Olga Barej, Marek Kacprzak, projektant PLICH, Łukasz Grass, Anna Szczypczyńska oraz Jagna Marczułajtis-Walczak. Organizatorem kampanii jest Akademia Czerniaka*, sekcja naukowa Polskiego Towarzystwa Chirurgii Onkologicznej.

Czerniak – podstawowe informacje

Czerniak (łac. melanoma) to złośliwy nowotwór skóry. Wywodzi się z melanocytów – komórek pigmentowych wytwarzających barwnik zwany melaniną, który sprawia, że skóra ciemnieje w kontakcie z promieniowaniem ultrafioletowym, czyli opala się. Co prawda czerniaki najczęściej pojawiają się na skórze, ale zdarzają się również w obrębie ust, nosa oraz gałki ocznej. 

Czerniak rośnie szybko i agresywnie, wcześnie tworząc liczne przerzuty. To oznacza, że czerniak szybko przechodzi z choroby miejscowej (rozwijającej się w jednym miejscu na skórze) w postać rozsianą tzw. uogólnioną. Zdarza się, że w ciągu zaledwie trzech miesięcy czerniak atakuje cały organizm. Dlatego niezwykle ważne jest szybkie wykrycie choroby. Usunięcie czerniaka miejscowego, zanim choroba przejdzie w stadium rozsiane, pozwala na wyleczenie nawet 90% chorych. 

Czerniak to nowotwór, który łatwo dostrzec, gdyż rozwija się na skórze. Pamiętajcie, że może pojawić się w kilku miejscach na ciele, czyli jedno ognisko choroby nie wyklucza pojawiania się kilku innych, nawet jeśli czerniak nie jest rozsiany. Czerniak to najczęściej nowa zmiana na skórze. Niestety część zwykłych znamion również może zamienić się w czerniaka.

Trochę statystyki

• W Polsce co roku odnotowuje się około 50000 przypadków nowych zachorowań na nowotwory skóry, w tym 2500-3000 to zachorowania na czerniaki. 
• Czerniak jest najbardziej agresywnym nowotworem skóry i jednym z najbardziej agresywnych nowotworów w ogóle. 
• Czerniak stanowi tylko 6% wszystkich nowotworów skóry, ale aż 80% chorych na czerniaki umiera z powodu zbyt późno rozpoznanej choroby. 
• Średni czas przeżycia od momentu diagnozy (która zazwyczaj następuje zbyt późno) to 6-8 miesięcy. 
• Liczba zachorowań na czerniaka w Polsce podwaja się co 10 lat. 
• Najczęściej na czerniaki chorują mężczyźni w wieku około 50 lat – jest to wynik wieloletniej niewłaściwej ekspozycje na słońce. 
• Czerniak jest jednym z najczęstszych nowotworów występujących wśród nastolatków, którzy często korzystają z solarium, nie stosują filtrów słonecznych i przebywają na słońcu w godzinach najwyższego promieniowania. 

Grupa szczególnego ryzyka

Około 25% Polaków ma jasną lub bardzo jasną karnację, która łatwo ulega poparzeniom słonecznym. Są to osoby, które powinny całkowicie unikać opalania się.

Około 40% Polaków ma jasną karnację, która, mimo iż jest bardziej odporna na promieniowanie słoneczne, nadal jest fenotypem skóry, który narażony jest na ryzyko zachorowania na czerniaka.

Osoby najbardziej narażone na rozwój czerniaka, które bezwzględnie powinny unikać słońca i solarium, to osoby:

• o jasnych i rudych włosach, o jasnych oczach, o jasnej lub bardzo jasnej cerze, 
• o cerze z piegami i/lub znamionami barwnikowymi, 
• które łatwo ulegają poparzeniom słonecznym,
• które uległy poparzeniu słonecznemu w dzieciństwie,
• które słabo tolerują słońce, 
• które opalają się z dużym trudem lub w ogóle, 
• u których w rodzinie występował czerniak lub inne nowotwory skóry. 

Pamiętajcie też, że grupą szczególnie narażoną na poparzenia słoneczne są dzieci. Ich skóra nie potrafi obronić się przed silnym promieniowaniem słonecznym, bo nie jest jeszcze dojrzała. Poparzenia słoneczne wśród dzieci podnoszą dwukrotnie ryzyko zachorowania na czerniaka w przyszłości.

ABCDE czerniaka

Cechy czerniaka określa się za pomocą kryteriów ABCDE, warto się z nimi zaznajomić:

A – asymetria np. znamię „wylewające” się na jedną stronę

B – brzegi poszarpane, nierównomierne, posiadające zgrubienia

C – czerwony lub czarny i niejednolity kolor  

D – duży rozmiar, wielkość zmiany powyżej 0,5 cm

E – ewolucja, czyli postępujące zmiany zachodzące w znamieniu

Przyjrzyjcie się dobrze swojej skórze, poproście o pomoc bliską osobę, która może skontrolować obszary, które trudno wam obejrzeć, czyli przede wszystkim plecy. Odwdzięczcie się tym samym, pilnujmy siebie nawzajem.

Pamiętajcie, wszystkie znamiona, narośla, pieprzyki, które mają wyżej wymienione cechy, powinny jak najszybciej zostać zbadane przez lekarza dermatologa lub chirurga–onkologa. Samo badanie przeprowadzane u specjalisty jest szybkie, bezbolesne i nieinwazyjne. Lekarz ogląda skórę za pomocą dermoskopu, który pozwala na 10-12 krotne powiększenie i dodatkowe oświetlenie obserwowanego obszaru, dzięki czemu uwidoczniona jest głębsza struktura znamienia. W razie jakichkolwiek wątpliwości znamię zostanie wycięte i poddane badaniu histopatologicznemu.

Swędzenie, krwawienie i pękanie znamienia, jest sygnałem alarmowym do natychmiastowej konsultacji. 

Profilaktyka

Aby zmniejszyć ryzyko zachorowania, wystarczy przestrzegać kilku prostych zasad:

1. Raz w miesiącu dokładnie oglądaj swoją skórę – sprawdź, czy Twoje znamiona nie zmieniają się (wspomniane wyżej kryteria ABCDE) lub czy nie pojawiły się nowe.  
2. Jeśli zauważysz, że coś podejrzanego dzieje się z Twoim znamieniem, niezwłocznie udaj się do dermatologa lub chirurga-onkologa. Jeśli okaże się, że pieprzyk lub narośl niesie znamiona nowotworowe, należy jak najszybciej ją wyciąć i rozpocząć leczenie
3. Unikaj słońca w godzinach 11.00-16.00.
4. Nie opalaj się w solarium.
5. Przynajmniej raz na rok odwiedzaj kontrolnie dermatologa lub chirurga-onkologa.
6. Jeśli chcesz się opalać, rób to z głową – pamiętaj o stosowaniu filtrów UV, noszeniu czapki i okularów przeciwsłonecznych (zagrożone są również oczy!).

* Artykuł przygotowany na podstawie materiałów Akademii Czerniaka.

Akademia Czerniaka, sekcja naukowa Polskiego Towarzystwa Chirurgii Onkologicznej, to inicjatywa środowiska medycznego i pacjentów, która ma na celu upowszechnienie wiedzy o czerniaku. Poprzez popularyzację profilaktyki, chce pokazywać skuteczne metody zabezpieczania się przed tym nowotworem skóry oraz prowadzić działania, które zapewnią pacjentom jak najlepszą opiekę w każdym stadium choroby. 

Głównym organem Akademii Czerniaka jest jej Rada Naukowa, która wspiera merytorycznie działania realizowane w ramach Akademii. Patronat nad działaniami Akademii objęły Polskie Towarzystwo Dermatologiczne i Polskie Towarzystwo Onkologii Klinicznej. Partnerami Tygodnia Świadomości Czerniaka są: Polskie Towarzystwo Chirurgii Onkologicznej, Polskie Towarzystwo Dermatologiczne, Polskie Towarzystwo Onkologii Klinicznej, Polskie Towarzystwo Onkologiczne, Polska Unia Onkologii, Fundacja „Gwiazda Nadziei”, Polskie Amazonki Ruch Społeczny, Polska Koalicja Pacjentów Onkologicznych, Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej, Fundacja Wygrajmy Zdrowie, Fundacja Rak'n'Roll, Fundacja Rosa. Tydzień Świadomości Czerniaka wspiera również firma Bristol-Myers Squibb.